Auteur: Birgitta van Bommel

• Cheyenne Wehren: De schilderijenverzameling van Simon van Walchren van Wadenoijen te Nimmerdor. (pdf)
  In de 19e eeuw stond midden in het bosgebied, in alle stilte, een landhuis waarin de grootse collectie moderne schilderijen van Simon van Walchren schuilde. Van Walchren en zijn verzameling, en zijn plaatsing in de context van verzamelen in de 19e eeuw, staan centraal in dit artikel.
• Addy Schuurman: Politieke democratisering in Amersfoort rondom de invoering van het algemeen kiesrecht (ca. 1890-1930). (pdf)
  De gemeenteraadsverkiezingen van 1919 vormden het eind- en beginpunt van een politiek veranderingsproces. In Nederland werd de plaatselijke democratisering voltooid. De situatie waarin een kleine elite een stad bestuurde, met uitsluiting van brede lagen van de bevolking, was definitief geschiedenis. De eerste jaren werd nog naar een nieuw evenwicht gezocht.
• Gerard Raven: De Oecumenische Raad van Kerken in Amersfoort (1954-1969). (pdf)
  De Raad van Kerken in Nederland en de Raad van Kerken Amersfoort vierden onlangs hun vijftigjarig bestaan. Daarbij is er nauwelijks aandacht besteed aan hun voorlopers, de Oecumenische Raden. In Amersfoort is de voorloper geheel vergeten en zelfs het archief is verloren gegaan. Wat heeft de Oecumenische Raad van Kerken in Amersfoort bereikt?
• Marjan De Man: Gebroeders De Wilde, Amersfoortse beeldhouwers in de Gouden Bocht van Amsterdam. (pdf)
  Drie tekeningen en een terracotta armpje uit de collectie van Museum Flehite leiden naar de Amersfoortse Theodorus de Wilde en zijn broers, afkomstig uit een 18e-eeuwse beeldhouwersfamilie.
• Jan H. Lodewijks: Wie waren de vier Joodse Amersfoortse gemeenteambtenaren die op 1 maart 1941 op Duits bevel zijn ontslagen? (pdf)
  Namen van in de Shoah omgebrachte Joodse Amersfoorters staan op een gedenkrol. Herdenkingsstenen voor deze slachtoffers liggen bij hun woonadres, maar over hun leven weten we vaak weinig. Zij die de Jodenvervolging overleefden, zijn veelal vergeten. Het naamloze ontslag van de vier ambtenaren is wel bekend, maar in dit artikel worden zij uit de anonimiteit gehaald.
• Hans Smit: Leescultuur in Amersfoort (1700-1900). (pdf)
  Wat lazen de Amersfoorters vroeger? Wie waren die lezers, hoe kwamen zij aan hun lectuur en hielden zij er een bibliotheek op na? Dit onderzoek naar de leescultuur wil meer inzicht geven in het culturele leven in de stad in vroegere eeuwen.

Verder:

• Jaaroverzicht 2018 van de Afdeling Monumentenzorg gemeente Amersfoort (pdf)
• Jaaroverzicht 2018 Afdeling Archeologie van de gemeente Amersfoort (pdf)

• Michelle Meuffels, “Van vlooientheater tot Grand Theatre”. (pdf)
  Hoewel de eerste vaste bioscoop in Amersfoort al in 1912 werd geëxploiteerd, was het bioscoopexploitant Jan Jogchem die in 1935 erin slaagde om de stad te geven wat ze al die tijd had verlangd: een vooraanstaand cultureel centrum dat niet onderdeed voor dat van de grotere steden.
• John Galjaard: Zuiderhoek, de eerste naoorlogse stadsarchitect van Amersfoort. (pdf) 
  Stadsbouwmeesters zijn tegenwoordig verantwoordelijk voor het welstandsbeleid en supervisor voor belangrijke projecten. Een groot verschil met de stadsarchitecten vlak na de Tweede Wereldoorlog. Deze zetten met hun ontwerpen voor uitbreidingen, woningcomplexen en schoolgebouwen de stad letterlijk naar hun hand. David Zuiderhoek heeft dat tussen 1945 en 1955 met Amersfoort gedaan.
• Jos Hilhorst: Willem Rijkszn, boerenzoon uit Soest, rentmeester van het Sint-Pietersgasthuis. (pdf)
  Willem Rijksz werd omstreeks 1485 geboren in Soest. Zijn vader was boer en enkele jaren schepen van Soest en genoot enig aanzien in Eemland. Willem was van 1527 tot 1531 rentmeester van het Sint-Pietersgasthuis in Amersfoort. Zijn carrière toont aan hoe nauw stad en platteland met elkaar waren verweven.
• Ludo Jongen: “In de doofpot” over de bouw van de Sint-Ansfriduskerk in Amersfoort: een poging tot reconstructie. (pdf)
  Tussen 1913 en 1916 verrees op de vrijwel onbebouwde Amersfoortse Berg de rooms-katholieke Sint Ansfriduskerk. Ogenschijnlijk verliep de bouw vlekkeloos. Uit archiefstukken blijkt dat er achter de schermen nogal wat problemen waren. Die stopte men liever in de doofpot.
• William ten Brink: “Kazernes in Amersfoort”, het garnizoen als aanjager van de lokale economie eind 19e eeuw. (pdf)
  De aanwijzing van Amersfoort tot garnizoensstad en de daaropvolgende kazernebouw, hebben de lokale economie in het laatste kwart van de 19e eeuw impulsen gegeven. Het tij van verval, armoede en massale werkloosheid werd mede hierdoor gekeerd.
• Saskia Stouten-Schrijer: “Ontwerp en ontwikkeling van de wederopbouwwijk Jeruzalem en Jericho”. (pdf)
  De waarde van wederopbouwarchitectuur wordt steeds meer erkend. Het aantal gave complexen wordt echter steeds zeldzamer. Een bijzonder type wederopbouwarchitectuur is systeembouw, zoals toegepast in de wijk Jeruzalem-Jericho. De wijk werd in 2016 gerenoveerd. Waarom werden daar montagewoningen gebouwd en in hoeverre is het oorspronkelijk ontwerp nog herkenbaar?
• Dick van Wees: De kunst van vreedzaam met elkaar te leven, ook in oorlogstijd, tussen katholieken en gereformeerden (1667-1677). (pdf)
  Het stadsbestuur zorgde dat katholieken en gereformeerden vreedzaam en rustig met elkaar omgingen. De bestuurders toonden liever realiteitszin dan de godsdienstige tegenstellingen op de spits te drijven; dat stelde de gereformeerden teleur. De verstandhouding tussende beide geloofsgroepen veranderde niet door de ellende van het Rampjaar (1672).
  
  Verder:
• Jaaroverzicht 2017 van de Afdeling Monumentenzorg van de gemeente Amersfoort. (pdf)
• Jaaroverzicht 2017 van de Afdeling Archeologie van de gemeente Amersfoort. (pdf)

• Burchard Elias: Een vergeten Amersfoortse industrie van ‘eigentijds’ antiek. De kunsthandel en meubelfabriek van J.G. Fontein (1904-1966)
  In het begin van de vorige eeuw kwam het bedrijf van Johannes Gerardus Fontein in korte tijd tot grote bloei. De producten werden over de hele wereld geëxporteerd. Hier worden de lotgevallen van deze inmiddels geheel vergeten bedrijven weer tot leven gewekt.
• Annelies Frequin: Een herontdekt altaarstuk van de 19 eeuwse Amersfoortse schilder van Gerrit van Stellingwerff “De bespotting van Christus” (1643)
  In 1989 werden twee opgerolde doeken achter het orgel van de Sint Jozefkerk in Achterveld gevonden. Onderzoek kort daarna toonde aan dat een van de schilderijen het altaarstuk De Bespotting van Christus van de Amersfoortse kunstenaar Gerrit Louwerensz van Stellingwerff was.
• Gerard Raven: Gereformeerde emigranten en kerkelijke zorg in Amersfoort 1945-1967
  Over de ‘emigratiekoorts’ na de Tweede Wereldoorlog is veel geschreven en gefilmd. Maar dat betrof meestal de landelijke of provinciale situatie of één familie. Ook is voldoende bekend over de rol van de kerken. Maar hoe ging dat nu in een middelgrote stad? Het Amersfoortse verhaal kan deze leemte vullen.
• Ton Reichgelt: Familie Van der Maat. De Amersfoortse elite en het stadsbestuur, 1322-1578.
  De achternaam Van der Maath is een van de meest voorkomende bij de leden van het Amersfoortse stadsbestuur tot 1600. Welke invloed had deze familie op het stadsbestuur? De bron voor dit artikel is in het bijzonder het familiearchief met informatie over bezittingen, familierelaties en persoonlijke stukken
• Hans Smit: Troost in druk. Drukkers, uitgevers en boekhandelaren in Amersfoort, 1740-1900
  Uit de Amersfoortse boekcultuur in de lange 19e eeuw waren vooral de namen bekend van drukkers, uitgevers en boekhandelaren en boektitels. De digitale ontsluiting van archiefbestanden, bibliotheekcatalogi en gescande boeken en tijdschriften biedt een belangrijke uitbreiding en geeft veel achtergrondinformatie.
• Bertus Wouda: De bemoeienissen van koningin Wilhelmina bij de hulpverlening in Spakenburg na de overstromingen van het Eemland in 1916
  Na de overstromingen in 1916 heeft Wilhelmina de getroffen gebieden bezocht. Hoewel zij onder ministeriële verantwoordelijkheid stond, greep zij persoonlijk in bij de hulpverlening te Spakenburg. Ook heeft zij daar een peetdochter aangenomen. Wat heeft haar ertoe aangezet om dit te doen?

Verder:

• Jaaroverzicht 2016 van de Afdeling Monumentenzorg van de gemeente Amersfoort.
• Jaaroverzicht 2016 van de Afdeling Archeologie van de gemeente Amersfoort.

• Thomas H. von der Dunk: Twee bijzondere torenbekroningen in het Sticht. De Onze Lieve Vrouwetoren in Amersfoort en de Cuneratoren in Rhenen nader beschouwd. (pdf)
  Wie kent niet de torens van Amersfoort en Rhenen, met hun karakteristieke houten bekroning? Die bijzondere vormen zijn niet toevallig. Zij verwijzen naar de kroon van de keizer van het Heilige Roomse Rijk en naar de Rotskoepelmoskee in Jeruzalem, die toen voor de Tempel van Salomo werd aangezien.
• Johan Teters: Bloedige Donderdag, 2 augustus 1787. De Amersfoortse Onze Lieve Vrouwekerk ontploft. (pdf)
  De Onze Lieve Vrouwetoren, de trots van Amersfoort, staat eenzaam te pronken aan een groot plein. Het bijbehorende kerkgebouw is weg. Een dramatische samenloop van omstandigheden zorgde er voor dat de kerk als een munitiedepot werd gebruikt en met een groot verlies aan levens door een ontploffing grotendeels werd weggevaagd.
• Heleen Kole: De Amersfoorters als bestuurders in het vroegmoderne waterschap (1603-1800). (pdf)
  Inwoners van Amersfoort en Bunschoten bezaten polderland dat moest worden beschermd tegen de Zuiderzee. Zij werden vertegenwoordigd door heemraden in het heemraadschap van de Bunschoter zeedijken. Onderzoek naar deze heemraden geeft nieuwe inzichten in de kruisbestuiving tussen de stedelijke ervaring en de oude bestuurscultuur van het Eemlands waterschap.
• Henk van der Lee: Dirk Harting (Salatiga 1884 – Haarlem 1970), een technisch perfect ambachtsman: etser, lithograaf, graveur, tekenaar, schilder en grafisch ontwerper. (pdf)
  Dirk Harting is bekend door het grote aantal prenten dat hij van Amersfoort heeft gemaakt. Vele ervan zijn in het bezit van Museum Flehite en van verschillende Amersfoortse verzamelaars. Dit artikel geeft een overzicht van zijn leven en werk en de betekenis van zijn oeuvre.
• Gerard Raven: “A founding father of New York”; Wolfert van Kouwenhoven en zijn kinderen in Amerika. (pdf)
  Wolfert Gerritsz van Kouwenhoven wordt door verschillende auteurs gezien als een van de stichters van Nieuw-Amsterdam. Bovendien begon hij de kolonie Rensselaerswijk en was hij een van de eersten die privéland kon kopen, op het Lange Eiland (Long Island). Zijn leven liep parallel aan de geschiedenis van Nieuw Nederland. Wie was deze man en wat deden hij en zijn kinderen?
• Hans Zijlstra: “Doe wat het gezond verstand zegt”. Burgemeester Van Randwijck en de Grote Oorlog. (pdf)
  Tijdens de Eerste Wereldoorlog kregen gemeenten veel extra werkzaamheden op hun bordje. Amersfoort kreeg te maken met een stroom vluchtelingen en geïnterneerde Belgische militairen. Burgemeester Van Randwijck moest de opvang in goede banen leiden. Een hele opgave. Maar hij liet zich niet snel uit het veld slaan. Problemen met voedselvoorziening, vluchtelingen, hij pakte het even voortvarend aan.
• Casper Staal: Van Amersfoort naar Ascheberg, een schilderstuk van Abraham Bloemaert ca. 1610. (pdf)
  In de Duitse gemeente Ascheberg bij Münster is een van oorsprong Nederlands schilderij te zien. De afbeelding van Christus met de Samaritaanse vrouw is een niet alledaagse voorstelling. Uit onderzoek is gebleken waarom dit werk is geschilderd en hoe het daar terecht is gekomen.
• Betsie van Ravenhorst: Amersfoort, mei 1940: een ordelijke en goed geregelde volksverhuizing. (pdf)
  Amersfoorters in de lagere schoolleeftijd vertellen over een bijzondere gebeurtenis in hun jonge leven: de evacuatie van de volledige bevolking van hun stad. In vergelijking met de oorlogsellende die later zou volgen was dit een bijna kleine gebeurtenis, maar zij maakte op de kinderen een grote indruk.
  
  Verder:
• Jaaroverzicht 2015 van de Afdeling Monumentenzorg van de gemeente Amersfoort. (pdf)
• Jaaroverzicht 2015 van de Afdeling Archeologie van de gemeente Amersfoort. (pdf)

• Jos G.M. Hilhorst: Arnoud van IJsselstein, schout van Amersfoort en Eemland. Hoge Stichtse ambtenaar werkte van 1325-1341 voor de graaf van Holland. (pdf)
  Arnoud van IJsselstein, voormalige schout van Amersfoort en Eemland, werd in 1343 in Hillegom veroordeeld tot het betalen van schadevergoeding aan een zekere Armgaard. Arnoud diende niet het Stichtse maar het Hollandse belang, door Utrechtse burgers op te zetten tegen de bisschop van Utrecht als landsheer. Armgaard, afkomstig uit Eembrugge, was zeer waarschijnlijk slachtoffer van de hiermee samenhangende kuiperijen.
• Rien Huiskamp: Klein bier en groot bier. Stookplaatsen, bedrijfsvoering en arbeid in laatmiddeleeuwse stadsbrouwerijen (pdf)
  Hoeveel bier werd er gebrouwen in laatmiddeleeuwse stadsbrouwerijen en wie werkten daar? Archeologische en schriftelijke bronnen uit een viertal steden zijn geraadpleegd. Vier stookplaatsen uit Amersfoort worden in het bijzonder gevolgd.
• Jan H. Lodewijks: De ‘Eerste Amersfoortse Tram-Autodienst Onderneming’ (1924-1930). Pionieren met een nieuw openbaar vervoermiddel in een uitdijende stad (pdf)
  De Amersfoorters Nathan Hilversum en Willem Weijer hebben in 1924 een stadsautobusdienst opgericht. De busdienst zorgde voor heel wat rumoer in de stad. Na enkele jaren kwamen er dagelijks klachten en werd de gemeente gedwongen een standpunt in te nemen: willen we privaat of publiek openbaar stadsbusvervoer?
• Bert Stamkot: ‘Voor een civile prijs’. De Amersfoortse stadsdrukkers ca. 1670- 1853 (pdf)
  Amersfoort heeft een interessante boekgeschiedenis. Vanaf de 16e eeuw waren en zijn hier boekverkopers, binders, drukkers en uitgevers actief. Een speciale rol vervulde de stadsdrukker (ca. 1670-1853). Was hij in dienst van de stad, of was hij een zelfstandig ondernemer die ook de lokale overheid als klant had?
• Jo Thijssen: Centsprenten uit Amersfoort. Frans Felix als boekhandelaar, drukker en uitgever, 1827-1843 (pdf)
  Frans Felix is een boeiende en ook raadselachtige figuur. Tussen 1827 en 1843 woonde en werkte hij in Amersfoort. Hij bracht toen een grote hoeveelheid bijzondere prenten op de markt. Toch was hij tot voor kort geheel onbekend. De ontsluiering van een verborgen geschiedenis.
• Dick van Wees: Lastige paters in Amersfoort 1635-1667 (pdf)
  De godsdienstige groepen leefden, tot tevredenheid van de stadsregering, over het algemeen in rust met elkaar. De predikanten wilden echter dat de overheid de katholieke geestelijkheid streng aanpakte. Tot hun ongenoegen gebeurde dit lang niet altijd. Actieve paters en priesters zorgden in de stad voor krakeel in eigen kring.

Verder:

• Jaaroverzicht 2014 van de Afdeling Monumentenzorg van de gemeente Amersfoort. (pdf)
• Jaaroverzicht 2014 van de Afdeling Archeologie van de gemeente Amersfoort. (pdf) 

• Jeanette Pors: Een stad vol vluchtelingen. Belgische vluchtelingen in Amersfoort tijdens de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) (pdf)
  Gedurende de oorlog bestond ongeveer een vijfde van de Amersfoortse bevolking uit Belgisch burgervluchtelingen. Wie waren deze mensen? Hoe werden zij ontvangen en opgevangen? En waren zij gedurende de hele oorlog welkom?
• Catelijne van den Bosch: Experimenten in linoleum en celluloid. De etsen van Dirk Boode (1889-1965) (pdf)
  Dirk Boode was autodidact, maar ontwikkelde ook nog eens nieuwe grafische technieken. De kunst van Boode heeft dus meer te bieden dan men op het eerste gezicht zou zeggen. Vijftig jaar na een speciale tentoonstelling in De Zonnehof is het hoog tijd om deze kunstenaar wederom in het zonnetje te zetten.
• Femke Mooijekind: Het Joodse kind op de Joodse school. De scheiding van Joodse en niet-Joodse leerlingen in het Amersfoortse onderwijs in 1941 (pdf)
  De Duitse bezetter verordonneerde in 1941 de scheiding van Joodse en niet-Joodse leerlingen. Een aantal lokale studies is verschenen over dit aspect van de Jodenvervolging. Er bestaat geen algemene studie over deze maatregel. In dit artikel worden de resultaten gepresenteerd van een onderzoek naar de manier waarop deze maatregel in Amersfoort werd uitgevoerd, en vergeleken met de situatie in Amsterdam.
• Bram Boers: Handschriften en vroege drukken (1400-1558) uit Amersfoortse kloosters. Schatgraven in Archief Eemland (pdf)
  Gedurende de 15e en 16e eeuw bevonden zich in Amersfoort vele boeken in de kloosterbibliotheken. Helaas zijn ze grotendeels verloren gegaan, maar 36 exemplaren waren nog te achterhalen. De grootste collectie bevindt zich in Archief Eemland. Wat is de betekenis van deze boeken?
• Ton Reichgelt: De Hoef/Bijlerhoef. Een voorbeeld van het ontstaan en beheer van grondbezit door het Sint-Pieters- en Bloklandsgasthuis over de periode 1500-1800 (pdf)
  De Hoef/Bijlerhoef in Hoogland bestond oorspronkelijk uit twee boerderijen, later samengevoegd tot één. Welke landerijen hoorden erbij, hoe was de bedrijfsvoering en wat waren de opbrengsten? Dankzij het archief van het Sint-Pieters- en Bloklandsgasthuis is de boerderij goed gedocumenteerd over een lange periode.
• Timo D’Hollosy  en Henk de Boer: Anonieme doden uit Amersfoortse bodem (pdf)
  Het 30-jarige jubileum dat het Centrum voor Archeologie (CAR) van de Gemeente Amersfoort dit jaar viert, vormt de aanleiding om terug te blikken op de geschiedenis van het fysisch-antropologisch onderzoek in Amersfoort en de collectie die daarbij is opgebouwd.

Verder:

• Jaaroverzicht 2013 Monumentenzorg (pdf)
• Jaaroverzicht 2013 Archeologie (pdf)