Caspar van Wittel 1653-1736

Welkom op deze pagina’s gewijd aan het leven en werk van Caspar van Wittel. Onderhouden door de Commissie Caspar van Wittel van de Oudheidkundige Vereniging Flehite (OVF) te Amersfoort.

Caspar van Wittel is wereldberoemd geworden onder de naam Gaspare Vanvitelli. Kom je in het Louvre, het Prado, de Hermitage of het Capitolina in Rome, dan tref je zijn prachtige stadsgezichten aan. Hij wordt in het buitenland in één adem genoemd met Rembrandt, Vermeer, Frans Hals en Jan Steen. Zijn werken brengen miljoenen op.

Wie was deze succesvolle Nederlandse schilder uit de Gouden Eeuw? Wat schilderde hij? En waarom kennen wij onze landgenoot zo slecht?

Een tentoonstelling van zijn werken die in zijn geboortestad Amersfoort van 26 januari tot en met 5 mei 2019 in Kunsthal KAdE gehouden werd, was zeer succesvol. Met een groot aantal activiteiten daaromheen is een bijdrage geleverd om Caspar Van Wittel ook in Nederland de plaats in de kunsthistorie te geven die hem toekomt. Er was een concert, een Italiaans filmprogramma, er is een grafitti kunstwerk gemaakt. Er zijn lezingen en workshops gehouden, ook voor kinderen, gerelateerde tentoonstellingen, etc. Overal in de stad hingen banieren en grote posters. Treinreizigers zagen de aankondigingen op groot formaat. Kortom, hij was niet te missen.

Jasper Adriaansz. van Wittel werd omstreeks 1652/53 geboren in Amersfoort en leerde het schildersvak van Matthias Withoos (1627 – 1703). Rome was voor kunstenaars the place to be. Toen hij een jaar of 20 was, vertrok ook Jasper naar Rome. Hij werd al snel succesvol. Prinsen, hertogen en kardinalen liepen bij hem de deur plat. Hij trouwde met Anna Lorenzani, een meisje uit een vooraanstaande familie. Zo werd hij deel van de culturele elite van componisten en ‘literati’. Hij veranderde zijn naam in Gaspare Vanvitelli.

In onze tijd reizen jongeren de hele wereld over. Dat gebeurde ook in de 17^eeeuw. Vooral adellijke Engelse jonge mannen deden de ‘Grand Tour’ naar Italië. De prachtige stadsgezichten van Vanvitelli vonden gretig aftrek. In Engeland is dan ook een groot aantal Vanvitelli’s in particulier bezit. Er hangt er zelfs een in de slaapkamer van Buckingham Palace.

Als je naar de stadsgezichten kijkt, kan je bijna niet geloven dat hij zonder fototoestel in staat was zo’n grote mate van detail weer te geven. De gebouwen zijn prachtig, in haast fotografisch perspectief, weergegeven. Vanvitelli zorgde voor een grote levendigheid door de mensen op zijn schilderijen in allerlei activiteiten te laten zien, ze varen, wandelen, praten met elkaar. Het water leeft, de lucht is vol kleurschakeringen. Er gebeurt van alles op zijn schilderijen. Je kunt naar één schilderij lang kijken en steeds iets nieuws ontdekken.

Voor de Italianen was dit een heel nieuwe stijl. Vanvitelli is de grondlegger van een nieuwe stroming in de Italiaanse schilderkunst: het Vedutisme (een veduta is een stadsgezicht). Hij geldt als een belangrijk vernieuwer en was de grote inspirator van de bekende Venetiaanse schilder Canaletto. Hij bracht vanuit Nederland elementen van de Verlichting en de moderniteit naar Italië.

Caspar van Wittel behoort tot de grote groep van zg. Italianisanten, kunstenaars die naar Italië trokken om daar inspiratie op te doen. De meeste Italianisanten keerden na enige jaren naar het vaderland terug. Een bekend voorbeeld hiervan is de schilder Jan van Scorel over wie gezegd wordt dat hij de Italiaanse Renaissance naar de Nederlanden bracht. Van Wittel is in Italië gebleven (de liefde…) en deed het omgekeerde; hij heeft elementen van de Verlichting en de moderniteit van Nederland naar Italië gebracht. Zijn zoon Luigi Vanvitelli werd als architect van o.a. het paleis van Caserta bij Napels zo mogelijk nog beroemder dan zijn vader.

Gek genoeg is pas sinds 2017 een schilderij van Vanvitelli in Nederlands bezit gekomen: Het Gezicht op Amersfoort. Het hangt in Museum Flehite in Amersfoort en is een gouache uit ca. 1712. Vanvitelli schilderde het in Italië en ging daarbij af op zijn geheugen. Omdat hij als Vanvitelli nooit is in Nederlandse musea te zien was, is hij in zijn geboorteland nauwelijks bekend. Maar in 2022 is het gelukt twee werken van hem in de collectie van Museum Flehite in Amersfoort te verwerven. De eerste olieverfschilderijen in bezit op Nederlandse bodem!

Deze wereldberoemde Amersfoorter verdient ook in eigen land de eer die hem toekomt!

Lees verder: